Bij geboorte
We spreken van een Erbse parese als bij de geboorte een beschadiging is ontstaan van zenuwen die vanuit de nek naar de arm lopen. De officiële naam is “obstetrische plexus brachialis laesie”. Het wordt meestal Erbse parese genoemd, vernoemd naar de Duitser Dr. Erb die deze aandoening heeft beschreven. De Erbse parese is beperkt tot de bovenste plexus. Een letsel van de onderste plexus wordt een Klumpke genoemd, vernoemd naar een Franse neurologe die dit letsel heeft beschreven.[3] [4] [6]

Hoe ontstaat een Erbse parese
Een Erbse parese kan ontstaan wanneer bij de bevalling de schouder van de baby achter het schaambeen van de moeder blijft haken. Bij een stuitbevalling is dat het hoofd. Hierdoor kan de hoek tussen hoofd en schouders van de baby te groot worden waardoor spanning op de zenuwen wordt uitgeoefend. Hoewel het risico groter is bij een groot en zwaar kind, kan een Erbse parese ook ontstaan wanneer er geen enkele aanleiding of oorzaak voor is. Een kind dat erg slap is (bijvoorbeeld bij te vroege geboorte) of een moeizame stuitbevalling leveren ook een verhoogd risico op.
In het algemeen wordt aangegeven dat een Erbse parese ontstaat bij 1 tot 3 per 1000 geboortes. Recente literatuur geeft echter hogere aantallen aan, t.w. 5 tot 6 per 1000 geboortes.[2] [3] [6]

De zenuwplexusssen op een rij
Een zenuwplexus is een netwerk van ineengevlochten zenuwen en lijkt op een schakelkast in een huis. Zenuwvezels van verschillende ruggenmergzenuwen worden uitgesplitst en opnieuw samengevoegd in een plexus, zodat alle vezels die naar een bepaald gedeelte van het lichaam gaan, samen in één zenuw terechtkomen. Er zijn vier locaties in de romp van het lichaam waar zich een zenuwplexus bevindt. De plexus cervicalis verzorgt de zenuwverbindingen naar hoofd, nek en schouders. De plexus brachialis verzorgt de verbindingen naar borst, schouders, bovenarmen, onderarmen en handen. De plexus lumbalis verzorgt de verbindingen naar rug, onderbuik, liezen, dijbenen, knieën en kuiten. De plexus sacralis verzorgt de verbindingen naar bekken, billen, geslachtsdelen, dijbenen, kuiten en voeten. De ruggenmergzenuwen in de borstkas sluiten niet aan op een plexus; deze zenuwen – de intercostale zenuwen – bevinden zich tussen de ribben.[5]

Wat doen de verschillende zenuwen?
In de plexus brachialis lopen vijf hoofdzenuwen van de nek naar de arm. Ieder met globaal een eigen taak:

  • C5 voor de aansturing van de schouderfunctie.
  • C6 zorgt voor de elleboogbuiging
  • C7 strekt de elleboog
  • C8 strekt de pols
  • Th1 zorgt voor de handfunctie

Bij een Erbse parese is er sprake van een beschadiging van de zenuwen C5, C6 of eventueel C7. Zijn de zenuwen C8 en Th1 (en eventueel C7) beschadigd, dan spreken we van Klumpke parese. De ernst van de gevolgen is afhankelijk van de ernst van de schade. [1] [3] [4] [6]

Symptomen en diagnose
Een niet goed functionerende plexus brachialis veroorzaakt pijn en spierzwakte in een arm. Deze zwakte kan de gehele arm betreffen of slechts een gedeelte, bijvoorbeeld de onderarm of de biceps. Wanneer de oorzaak een auto-immuunreactie is (zoals bij acute neuritis van de plexus brachialis), verdwijnt de spierkracht van de arm binnen een dag tot een week en herstelt langzaam binnen een paar maanden. Herstel van een verwonding verloopt meestal ook langzaam en duurt een aantal maanden, hoewel bij bepaalde zware verwondingen de zwakte blijvend kan zijn.

Een taak van de zenuwen is het aansturen van spieren en het doorgeven van gevoel. Als de zenuwen niet of niet voldoende werken, zal de baby (een deel van) de arm niet goed bewegen. Soms is het gevoel in de arm ook minder dan normaal. Als de zenuwbeschadiging heel ernstig is zal de verlamming niet geheel verdwijnen en ontstaat er in mindere of meerdere mate een functionele en cosmetische handicap. Soms herstellen de zenuwen zich zo goed dat er uiteindelijk niets meer van is te zien. In de eerste periode na de geboorte is echter niet bekend hoe het beloop zal zijn. De toekomst is dan ook de eerste tijd erg onzeker. [1] [2] [4] [6]

Welke verschijnselen kunnen optreden?
Alhoewel er in de eerste weken geen zekerheid te geven is, is in het algemeen de prognose minder gunstig bij het optreden van de volgende verschijnselen:

– een verlamming die na twee weken nog niet volledig is hersteld;

– een hangend ooglid (syndroom van Horner);

– een volledig slappe en dunne arm (hypotonie en atrofie);

– ernstige gevoelsstoornissen, waardoor het kind geen pijn voelt en de eigen hand en vingers kan beschadigen (automutilatie);

– verlamming van het middenrif.

Als één of meerdere van bovengenoemde verschijnselen aanwezig zijn, is nader onderzoek geboden. Er bestaat een risico op een blijvende verlamming, waarbij de arm de spier-(motorieke) en gevoels-(sensibele) functie niet kan vervullen. [1] [2] [3] [4] [6]

Wat te doen bij het constateren van een Erbse parese?

  1. In het algemeen is het goed wanneer de baby het aangedane armpje regelmatig voelt, bijvoorbeeld wanneer de handjes elkaar raken, of wanneer het handje tegen de mond aan ligt.
  2. Het is belangrijk de arm enkele malen per dag te bewegen en de houding te wisselen om “vastgroeien” van arm en schouder te voorkomen.
  3. Het aanraken en strelen van de arm is heel belangrijk, omdat het kind zich hierdoor meer bewust zal worden van de arm. Dit kan uiteindelijk ook tot verbetering van het gebruik van de arm leiden.[1] [4]

Er lopen vijf zenuwen vanuit de nek naar de arm, t.w. de C5, de C6, de C7, de C8 en de Th1. Globaal gezien zorgt de C5 voor de aansturing van de schouderfunctie. De C6 zorgt voor de elleboogbuiging, de C7 strekt de elleboog en de C8 de pols. Tot slot zorgt de Th1 voor de handfunctie.

  • abductie: zijwaarts afvoerende beweging, van middellijn af
  • adductie: aanvoering, beweging naar middellijn of extremiteit
  • exorotatie: buitenwaardse draaiing
  • supinatie: naar boven draaien onderarm en handpalm
  • proneren: naar binnen draaien arm of been  

Waar kunt u heen?
Het is van groot belang dat een kindje dat met een Erbse parese wordt geboren vanaf de eerste week wordt gezien door een kinderfysiotherapeut. De eerste weken is dit voornamelijk om de ouders te instrueren in het hanteren en positioneren van het kind. Daarna wordt advies gegeven over het onderhouden van de beweeglijkheid van de gewrichten en het stimuleren van de spieren. Als na zes weken de arm nog niet volledig beweegt is het belangrijk dat het kind gezien wordt door één van de Plexus Brachialis Teams (PBW’s).
Extra informatie over deze teams in de twee gespecialiseerde ziekenhuizen in Nederland kunt u hier (hyperlink) vinden.[1] [2] [4] [6]

Bij Trauma
Zenuwletsels bij volwassenen

Wanneer bij volwassenen een traumatisch plexusletsel ontstaat, of een letsel van een eindtak van een zenuw in arm of been, kan er een indicatie bestaan voor een zenuwoperatie. Afhankelijk van de ernst en oorzaak van het letsel wordt zo snel mogelijk (binnen dagen) een operatie uitgevoerd of wordt eerst afgewacht of er natuurlijk herstel optreedt.

Meestal ontstaat  een tramastisch plexusletsel na een verkeersongeval, en in het bijzonder bij een bromfiets- of motorongeluk. De patiënt landt op de schouder, waarbij de hoek tussen de schouder en het hoofd vergroot wordt. Hierdoor kan er een rekletsel van de plexus brachialis optreden. [7]

Bronnen
[1] Brouwer, O.F. et al (2003) Praktische kindergeneeskunde: Kinderneurologie. Houten/Antwerpen. Bohn Stafleu van Loghum.

[2] Hoeksma, A.F. (2000) Obstetrical brachial plexus injuries: incidence, natural course and shoulder contracture. Amsterdam. Sage journals.

[3] Kneepkens, C.M.F. et al (2007) Praktische kindergeneeskunde: Neonatologie. Houten. Bohn Stafleu van Loghum.

[4] Prins, M. et al (2009) Praktische verloskunde, twaalfde druk. Houten. Bohn Stafleu van Loghum.

[5] Salomé, A.J. et al. (1981) In goede handen: Functionele anatomie. Leiden. Spruyt, Van Mantgem & De Doed BV.

[6] Van Empelen, R. (2006) Erbse parese. Houten. Bohn Stafleu van Loghum

[7] Zenuwcentrum. (2012) Plexus brachialis letsel. LUMC, Leiden. Geraadpleegd op 19-06-2017. https://www.zenuwcentrum.org/ziektebeelden/plexus-brachialis-letsel/

Zie https://www.zenuwcentrum.org/ziektebeelden/plexus-brachialis-letsel/ voor aanvullingen